Author: Ivana Gligorijević

Arapski jezik – genetska i tipološka klasifikacija

Genetska klasifikacija – jezičke porodice

Arapski spada u semitsko-hamitsku jezičku porodicu, koja se odlikuje najdužom zabeleženom istorijom od svih jezičkih porodica i seže do 3. milenijuma p.n.e. Nazivi semitski i hamitski su biblijskog porekla, po Semu, odnosno Hamu, sinovima Nojevim (Postanje X). Unutar semitsko-hamitske porodice postoji nekoliko potporodica, koje se mogu klasikfikovati na više načina. Prema jednoj klasifikaciji, semitski jezici se dele na istočnosemitske (akadski, koji se kasnije razvio u asirsko-vavilonski), severozapadne semitske jezike (kanaanski jezici: fenički sa punskim, moabitski, hebrejski i ugaritski; aramejski jezici: biblijski aramejski, judejsko-aramejski, sirski, palmirski, nabatejski i drugi), jugozapadne semitske jezike (etiopski jezici: geez, amharski, tigre, tiginja, harari i drugi; južnoarapski: minejski, sabejski, hadramautski, sokotranski, mehri i drugi; severnoarapski: lihjanski, tamudski… kao i klasični arapski jezik!). Semitski jezici se obično svrstavaju u istu porodicu sa hamitskim jezicima, gde spadaju kušitski, berberski i egipatski jezici. Postoje neke teorije da su semitsko-hamitski jezici genetski srodni sa indoevropskim, ali to nije dovoljno istraženo.

Tipološka klasifikacija – jezički tipovi

Prema tipološkoj klasifikaciji, arapski spada u flektivne jezike, one u kojima se gramatičke morfeme pridodaju leksičkim, ali se često unutar reči više ne mogu jasno razdvojiti. U arapskom jeziku, nosilac strukture reči je koren koji čine najčešće tri konsonanta, a unutar i oko njega dolaze elementi koji daju različite gramatičke i leksičke vrednosti. Pored flektivnih, tipološka klasifikacija razlikuje i aglutinativne, korenske i polisintetičke jezike. Aglutinativni jezici su oni u kojima leksičke i gramatičke morfeme zajedno sačinjavaju jednu reč, ali unutar nje ostaju jasno odeljeni. Ovde nastavci nisu srasli kao kod flektivnog tipa, pa je morfološka analiza daleko lakša. Na primer: turski. Korenski jezici su oni jezici u kojima su sve reči nepromenjive i ne mogu se analizirati na morfeme. Reč se uvek podudara sa morfemom i svaka je za sebe svoj sopstveni koren. Odnosi između reči u rečenici izražavaju se njihovim međusobnim položajem. Primer: kineski. Polisintetički jezici ne razlikuju jasno reč od rečenice. Ovde veći broj leksičkih morfema sa pripojenim gramatemama sačinjava sintaksičku složenicu koja ima kompleksan sadržaj. Primer: severnoamerički indijanski jezici, eskimski.

Sintetički i analitički jezici

Prethodnoj podeli se obično pridodaje i potpodela na analitičke i sintetičke jezike. Kod  sintetičkih jezika odnosi u rečenici se iskazuju pomoću gramatičkih morfema, koje su ujedinjene u jednu reč, zajedno sa svojom leksemom. Analitički jezici su oni u kojima se odnosi reči u rečenici izaražavaju zasebnim gramatičkim morfemama, kao što su različite čestice i predlozi. Grubo posmatrajući, samo su korenski jezici analitički, ali analitički procesi su delimično prisutni i u drugim tipovima. Arapski pretežno spada u sintetičke, mada svaki tip jezika ima bar malo karakteristika drugih tipova. Bilo je više različitih pokušaja klasifikacije, a najrazrađenija je Sapirova tipologija jezika. Prema Sapirovoj klasifikaciji, arapski je sintetički, simbolizacijski (sa unutrašnjom fleksijom) i fuzijski jezik (sa spoljnim fleksijom).

Arapsko pismo – prelaz između silabičkog i alfabetskog

Prvu fazu u razvoju pisma predstavlja slikovno (piktografsko) pismo u kom je sadržaj iskaza označen slikom, pa se ovakvi zapisi mogu čitati na bilo kom jeziku. Pojmovno (ideografsko) pismo predstavlja sledeću fazu, u kojoj grafički znak nije slika, već simbol određenog pojma. U sledećoj fazi razvoja pisma, znaci prestaju da označavaju pojmove koji se mogu prepoznati i bez upotrebe jezika i počinju da simbolizuju jedinice određenih jezika. Ukoliko su takve jedinice reči, govorimo o logografskom pismu. Ako su takve jedinice slogovi, reč je o slogovnom (silabičkom) pismu. Ako su te jedinice glasovi, to je glasovno (alfabetsko) pismo, najsavršeniji oblik pisma, u kom pisanje konačno hvata korak sa linearnošću govora. Ipak, nisu sva pisam stigla do ove faze, što zavisi i od strukture jezika koji se piše. Japansko pismo je silabičko, kinesko je ideografsko-logografsko-silabičko a arapsko je prelaz imeđu silabičkog i alfabetskog.

Izvori: Škiljan, D. Pogled u lingvistku . Zagreb: Školska knjiga, 1980. Muftić, T., Gramatika arapskoga jezika. Sarajevo: Ljiljan, 1998. Bugarski, R. Uvod u opštu lingvistiku. Beograd: Čigoja štampa/XX vek, 1996.

Arapski kao jezik struke

Termin jezik struke je prevod engleskog termina Language for Specific Purposes (LSP), koji se koristi u primenjenoj lingvistici da označi one jezičke podsisteme koji se koriste u različitim strukama. Ovi jezički podsistemi se odlikuju specifičnom stručnom terminologijom i posebnim funkcionalnim stilovima. Evo nekoliko knjiga za učenje arapskog kao jezika struke…

The Routledge Course on Media, Legal and Technical Translation by Mahmoud Altarabin

Knjiga je namenjena prevođenju s engleskog na arapski i obratno. U njoj će studenti arapskog jezika pronaći najčešće strategije stručnog prevođenja, kao i jezičke, sintaksičke i stilističke osobine engleskog i arapskog stručnog teksta.

Knjiga pokriva više oblasti: osnovni pojmovi teorije prevođenja, mediji (novinski članci, vesti), pravni tekstovi i tehnički tekstovi (finansije i biznis, poljoprivreda, medicina, životna sredina, tehnologija i industrija). Sadrži autentične tekstove za prevođenje u oba smera, primere iz prevodilačke prakse, vžbe, glosare i preporučenu literaturu.

Medical Arabic by Abderrahman Zouhir & Abdulqadir Abdulkarim

Knjiga je namenjena studentima koji već dobro poznaju arapski jezik i žele da se upoznaju sa jezikom i terminologijom koja se koristi u bolnicama, klinikama i drugim zdravstvenim ustanovama, kao i da steknu kulturne kompentencije za snalaženje u medicinskom okruženju. Knjiga pokriva sledeće oblasti: opšta medicina, pedijatrija, gastrointestinalni trakt, muskuloskeletni sistem, ginekologija i akušerstvo, kardiovaskularni sistem i respiratorni sistem.

Ova knjiga, koju su recenzirali doktori medicine, će omogućiti učenicima da postavljaju pitanja, razumeju odgovore i prevode medicinske tekstove. Svako poglavlje prate jezičke vežbe i onlajn materijal koji nastavnik može da koristi uporedo sa knjigom.

Media Arabic: a coursebook for reading Arabic news by Alla Elgibali & Nevenka Korica

Ovo je revidirano i dopunjeno izdanje knjige namenjene studentima arapskog jezika koji žele da ovladaju jezikom štampanih i digitalnih medija. Ovaj kurs uči studente da razumeju jezik arapskih medija, da tekstove čitaju kritički, razlikuju činjenice od subjektivnih stavova i analiziraju pročitano.

Knjiga pokriva šest oblasti: sastanke i konferencije, demonstracije, izbore, konflikte i terorizam, suđenja, biznis i finansije. Svako poglavlje sadrži vežbe pre čitanja, vežbe za razumevanje glavnih ideja, vežbe za razumevanje organizacije teksta, vežbe koje prate detaljno čitanje, vežbe za brz pregled teksta i kritičku procenu. Na kraju se nalazi glosar najfrekventnijih termina iz svake oblasti.

Advanced Media Arabic by El Mustapha Lahlali (Second Edition)

Kroz autentične tekstove i prateći audio materijal iz različitih izvora, ova knjiga pomaže studentima arapskog jezika da ovladaju jezikom arapskih medija i informišu se o najnovijim dešavanjima u arapskom svetu.

Sastoji se od sledećih poglavlja: diplomatija, izbori, nasilje i anarhija, rat i vojne akcije, ekonomija, zakon i red, trgovina i industrija, jezik i kultura, prirodne nepogode, revolucija, rat protiv terorizma i odlomci iz arapskih radio i TV emisija. Svako poglavlje sadrži glosar, vežbe čitanja, slušanja, razumevanja, pisanja i prevođenja. Na kraju se nalaze rešenja zadataka.

Business Arabic (Intermediate & Advanced Level) by Raji M. Rammuny

Još knjiga na temu arapskog kao jezika struke… Business Arabic, srednji i napredni nivo – autor Raji M. Rammuny.

Prvu knjigu, posvećenu kulturi i komunikaciji, mogu koristiti studenti prve i druge godine studija arapskog jezika. Knjigu prati audiovizuelni materijal koji se nalazi na sledećem linku linku.

Druga knjiga je namenjena studentima završnih godina arabistike. Sadrži autentične tekstove i audiovizuelni materijal koji omogućavaju studentima da razumeju poslovni arapski jezik i vode uspešnu poslovnu komunikaciju. Link za audiovizuelni materijal.

Sledeće nedelje počinje drugi semestar, gde ću koristiti ovu drugu knjigu, na predmetu Poslovni arapski jezik i korespondencija. Tu se nalaze neka poglavlja koja mogu biti korisna svima onima koji sarađuju ili planiraju da sarađuju s arapskim svetom – poslovni oglasi, finansijske transakcije, poslovna i službena korespondencija, ekonomija i trgovina, investicije, ugovori, sporazumi itd.

Učenje arapskog kroz književnost

Čitanke za studente arapskog jezika koji žele da bolje razumeju savremenu arapsku književnost i izgrade kritičke stavove o njoj.

A Reader of Modern Arabic Short Stories (edited by Sabry Hafez & Catherine Cobham)

Knjiga se sastoji od jedanaest kratkih priča iz pera egipatskih, iračkih, sirijskih i jordanskih pisaca XX veka. Svakoj priči prethodi uvod sa biografijom autora, kratak sadržaj priče i njena analiza na engleskom jeziku. Na kraju svake priče su navedene nepoznate reči i izrazi koji se ne mogu lako naći u modernim rečnicima i gramatikama – kolokvijalizmi, idiomi i sve što bi prosečnom studentu arapskog jezika moglo biti nejasno, te bi zbog toga odustao od čitanja.

Priče su poređane po težini. Počinje se kraćim pričama napisanim na čistom književnom jeziku, pa se postepeno prelazi na komplikovanije priče sa većim udelom teksta na arapskim dijalektima. Autori priča su: Zekerija Tamir, Baha Tahir, Jusuf Šaruni, Galib Halasa, Mahmud Badavi, Fuad Tekerli, Jusif Idris, Mahmud Tahir Lašin, Jahja Haki, Abdelhakim Kasim i Edvar Harat.

Modern Arabic Short Stories: A Bilingual Reader (edited by Ronak Husni & Daniel L. Newman)

Ova knjiga sadrži dvanaest priča arapskih autora od Maroka do Iraka, od kojih su neki stekli i svetsku slavu. Priče su napisane na arapskom, a prati ih engleski prevod, biografija autora, kontekst i istorijska pozadina u kojoj su nastale. Iza svake priče nalazi se glosar sa objašnjenjima nepoznatih reči i izraza, kao i kulturnih i intertekstualnih referenci koje mogu biti nepoznate čitaocu.

Autori priča su: Izudin Madani, Zekerija Tamir, Muhamed Zafzaf, Ibrahim Fakih, Hanan Šejh, Muhamed Šukri, Edvar Harat, Selva Bakr, Fuad Tekerli, Lejla Osman, Jusuf Idris i egipatski nobelovac Nagib Mahfuz.

Advanced Arabic Literary Reader (edited by Jonas M. Elbousty & Muhammad Ali Aziz)

Zbirka se sastoji od kraćih ekcerpata iz arapskih romana, čiji autori i autorke dolaze iz skoro svih zemalja arapskog govornog područja. Na ovaj način čitalac stiče uvid u raznovrsnost tema kojima se bave pisci širom arapskog sveta, kao i u ono što je svima zajedničko.

Knjiga je u potpunosti napisana na arapskom. Sastoji se od uvodnog dela o autoru, aktivnosti pre samog čitanja, kratkog sadržaja romana, odlomka romana, vežbi za razumevanje i diskusiju. Knjiga sadrži i link preko koga se mogu preuzeti zvučni zapisi čitanja delova romana.

Saud al-Sanousi’s Saaq al-Bambuu (Edited by Laila Familiar & Tanit Assaf)

Skraćena i pojednostavljena verzija romana Bambusova stabljika (ar. Sāq al-Bāmbū) mladog kuvajtskog pisca Sauda Sanusija, dobitnika nagrade „arapski Buker“ za 2013. godinu. Ovaj roman se bavi problemom identiteta glavnog junaka koji je rođen u mešovitom braku Filipinke i Kuvajćanina. Napisan je čistim i lako čitljivim književnim arapskim jezikom, pa ga student završne godine arabistike može čitati i u integralnoj veziji.

Knjiga je praćena vežbanjima koja olakšavaju razumevanje teksta. Vežbe koje dolaze pre čitanja delova romana upoznaju studenta sa kulturnim kontekstom, dok vežbe koje se rade posle, služe za diskusiju zapleta i bolje razumevanje likova. Knjiga sadrži i nekoliko članaka, kao i linkove koji vode ka audiovizuelnom materijalu povezanim sa temama u romanu.

Al-Ruba: Mastering Arabic Through Literature (edited by Iman A. Soliman & Saeed Alwakeel)

Prvi tom ove serije čini deset kratkih priča Mahmuda Tahira Lašina, Nagiba Mahfuza, Jusufa Idrisa i Tajiba Saliha. Drugi tom sadrži četiri drame od jednog čina, čiji su autori: Teufik Hakim, Salah Abdelsabur, Saad Alah Vanus i Abdelkerim Baršid. Treći tom, koji još nije izašao, sadržaće izbor arapske poezije.

Knjige sadrže teorijski uvod o arapskoj književnosti (svaka o svom žanru) kao i link koji vodi ka multimedijalnim materijalima za vežbanje. Beleška o autoru, brojne jezičke vežbe i glosar sa manje poznatim rečima olakšavaju razumevanje svake priče/drame i njeno tumačenje.